55 heilige bomen, Afl. 14 Joris Hellevoort

Dierendag 2025

Dit is een beetje een raar verhaal over de eeuwige vlier. In mijn ogen een miskende boom of eigenlijk meer een struik. Dan kom je natuurlijk gelijk op de discussie, wat is een boom en wat is een struik? Gangbaar wordt er gesproken van een boom als deze één opgaande stam heeft en hoger wordt dan, laten we zeggen, ongeveer 8 meter. Maar ja, je hebt ook weer bomen die zich struikachtig gedragen en struiken die zich boomachtig gedragen. Nou ja, terug naar de eeuwige vlier.

Toevallig stuit ik op een bijzondere vlier in een oud boek (1948) van Melly Uyldert, 'De taal der kruiden'. In het hoofdstuk over heilige bomen lees ik: 'Op de Usseler es staat een vlier, waarvan de bevolking zegt, dat hij niet uitgeroeid kan worden. De boer-eigenaar heeft hem aan de Oudheid-Kamer Twenthe overgedragen.' Nu vind ik uitroeien niet zo'n goed idee en al helemaal niet voor een heilige boom want dat is de vlier zeker. Hij behoorde tot de heilige bomen van de Germanen en was gewijd aan Donar de dondergod en ook aan Freya de godin van de vruchtbaarheid en de meest vereerde van alle godinnen. Zo... de toon is gezet. Met deze informatie op zak trek ik naar het oosten van ons land, op naar de Usseler es (Enschede), op naar de eeuwigdurende vlier, op naar de heilige vlier. Immers, iets dat eeuwig leeft is toch zeker heilig?

Bovenop de es is het winderig. Het mais en graan hebben plaatsgemaakt voor een kale desolate, haast sombere akker. Op de naastgelegen Haaksbergsestraat en A35 raast het verkeer voort. Van enige heiligheid lijkt hier geen sprake meer. Turend over de kale vlakte ontwaar ik een minuscuul klein struikje. Zelfs als ik het beuzelachtige boompje nader spreekt hij nog niet tot de verbeelding. Het is duidelijk, het Vleerböske heeft zijn beste tijd gehad. En dat is verduveld jammer. Want het kleine struikje maakte vroeger deel uit van het zogenaamd 'boaken'. Een boaken was een vast punt in het landschap. Vaak stond er een kruis, soms een kapel of een boakenboom. Het is niet ondenkbaar dat het huidige vliertje nog het restant is van de boakenboom. Naastgelegen bouwland heette niet voor niets Op den boaken en 't Hilligenhuusken. Voor onze voorouders was de plek een baken en de vlier was heilig, er zou een onheil werende werking vanuit gaan. Sterker nog met een vlierbloesem zou je de duivel kunnen weren.

Ik heb het te doen met het eenzame arme vliertje. Dat brengt me op een idee. Wat eeuwig is moet eeuwig blijven. Ik knip een paar takjes af. Wikkel deze in een natte doek en neem ze mee naar huis. Thuis gaan ze direct in een pot met heerlijke bladcompost. De tijd van wachten is aangebroken...

Ondertussen verdiep ik me wat meer in de heilige vlier. Zijn er nog meer heilige vlieren te vinden in de Lage Landen en omstreken? Want alleen is maar alleen.
Dat valt niet mee. Slechts in het vuistdikke boek La mémoire des arbres van de Waal Benjamin Stassen is er een zin weggelegd voor de 'sureau': 'Ook de nederige vlier wordt gekerstend. Zo staat in Hamipré, nabij Neufchâteau, de heilige struik van Holda, godin van het leven en dood. Er wordt gezegd dat de stronk van de vlier in het hoofdaltaar zou zijn ingebed.'
Al in 1100 verscheen Maria in de stam van deze vlierboom te Hamipré en dit trok natuurlijk talloze pelgrims. Hiermee was het nog niet gedaan. De vlier staat niet voor niets voor het eeuwige. De Heilige Maagd van Hamipré reanimeerde pasgeboren baby's die nog niet waren gedoopt. Zodoende konden de kleintjes alsnog afreizen naar de hemel. Hoe eeuwig wil je het hebben.

De herfst is begonnen. Het kacheltje knispert hout van weleer. De ex-orkaan Humberto trekt over ons land nu ik dit schrijf, een maandje na mijn pelgrimage om de Oost.

'Hoe zou het zijn met mijn kleine vliertjes in de pot?' 

Ik schiet gauw m'n klompen aan en begeef me naar buiten. Nederig buig ik me over het 'heilige kraambed'. Op één van de stekjes een minuscuul klein groen lootje. Nieuw leven. De vlier op de Usseler es zal leven, het heilige zal eeuwig zijn. Lang leve de vlier!

foto 1: De Eeuwige Vlier op de Usseler Es

foto 2: Het weren van de duivel met een vlierbloesem (Fiel van der Veen)

foto 3: De eeuwige vlier in betere tijden