55 heilige bomen, Afl. 7 Joris Hellevoort

28 juni 2025

De Lapjesboom van Overasselt onder Nijmegen is misschien wel Neerlands laatste echte lapjesboom. Bij de ruïne van de Sint Walrickskapel staat een zomereik behangen met allerlei lapjes stof. In vroeger tijden deed men dit om koorts af te binden voor een zieke. Het afbinden diende te geschieden zonder dat iemand het zag en zou het meest effectief zijn in de ochtend. Het reepje stof wat de zieke die nacht nog had gedragen zou dan de ziekte overdragen op de boom. Als dat geen heilige boom is! Ik wil dat natuurlijk met eigen ogen zien.

Onhandig als ik soms kan zijn, reis ik af op een mooie zondagmiddag. Ik ben niet de enige. De lapjesboom ligt midden in een natuurgebied vlak bij het pannenkoekenrestaurant St. Walrick. Het is stervensdruk, en als ik ongezien een lapje stof had willen aanbinden kan ik dat gevoeglijk vergeten. Geluk bij een ongeluk, momenteel geen zieken in mijn directe omgeving. Gelijk even afkloppen natuurlijk.

Aangekomen bij de ruïne en boom heb ik de mazzel toch eventjes alleen te zijn. De robuuste eik bevind zich ten zuidoosten van de kapelruïne en is inderdaad behangen met een bonte verzameling van lappen en andersoortige kledingstukken. Met recht een lapjesboom. Toch twijfel ik over de ouderdom van de boom en dit lapjesfenomeen. Oude prenten, foto's en ansichtkaarten tonen geen boom direct naast de ruïne. Pas op een foto uit de jaren 50 is een boompje te zien welke onmiskenbaar de huidige boom betreft. Grondiger speurwerk in de archieven brengt redding. In het Nijmeegsche dagblad van 10 juli 1957 lees ik het volgende: Vroeger stonden er bij St. Walrick heel wat lapjesbomen en lapjesstruiken. Menig streekgenoot was er indertijd namelijk heilig van overtuigd, dat hij een zieke bloedverwant rust en genezing zou kunnen brengen als hij een stukje van de kleding van de patiënt aan een van de bomen of struiken van St. Walrick zou bevestigen. Dit zou namelijk de kwade geesten in verwarring brengen. Een pastoor voor wie dit heidens bijgeloof een kwelling was, slaagde er in de eigenaar van de grond ervan te overtuigen dat het wenselijk was alle beplanting te rooien. Dat gebeurde, doch één heel klein boompje werd daarbij over het hoofd gezien. Dit boompje is nu een stevige eik.

Ook vandaag de dag beperkt men zich niet tot de eik naast de ruïne. Een kleinere eik even verderop is ook helemaal behangen met lapjes. Schijnbaar is het niet alleen de boom maar ook de plek die wonderen verricht. Nader onderzoek is gewenst.

De heilige Walaricus van Picardië (Sint Walrick) leefde van 565 tot 619. Hij was een herdersjongen die zichzelf leerde lezen. Na zijn priesterwijding trok hij al predikend rond. Uiteindelijk trok hij zich terug als kluizenaar in Leuconaus, Picardië. Hier zou later de abdij Saint-Valery worden gebouwd. Laat dat nu de link zijn met de ruïne van Overasselt. De gronden bij Overasselt waren bezit van datzelfde klooster. Heel logisch dus dat er een kapel werd gebouwd in naam van hun beschermheilige. Toeval of niet diezelfde Walrick werd aangeroepen door en voor koortslijders. De plek lijkt dus iets te hebben met koorts. Was het misschien zo dat hier heel vroeger al een heilige eik stond die werd gebruikt om koorts af te binden?

Die Walrick die had het niet zo op heilige bomen. De legenden spreken ervan dat hij, net als 'onze' Bonifatius, regelmatig heilige bomen liet omhakken. Het wordt zelfs nog gekker, hij schijnt ooit een kind te hebben opgejut om een heilige boom  om te duwen. Hij deed er alles aan om de heidenen duidelijk te maken dat die koorts- en heilige bomen niets voorstelden. Wellicht hebben de abten van de abdij van Saint-Valery gedacht, weg met die boom we bouwen er wel een kapel ter ere van de heilige Walricus waar het volk middels gebed de pijn kan verzachten.

 Dit alles wetende kijk ik met eerbied naar de eik, en kijk ik met eerbied naar de ruïne. Op deze oeroude plek komt alles samen. Het begon met de heilige verering van bomen, misschien wel de eikenboom. Het christendom kerstende de boom en deze werd verruild voor een kapel. De reformatie kwam en de kapel verging. De plek bleef. Het oeroude geloof bleef. Heiden of katholiek. Het maakt niet uit. Deze plek is bijzonder, de koortsboom is bijzonder.

Deze plek is oeroud en haar legenden gaan terug tot onheuglijke tijden, dit is de plek van dé Koortsboom van Nederland.

foto 1.          De Lapjesboom anno nu

foto 2.          De Lapjesboom in de jaren '50

foto 3.          De Heilige Walrick laat een kind een boom omduwen, uitsnede heiligenprentje

De lapjesboom is in het Landelijk Register van Monumentale Bomen te vinden onder nummer 1692281